1948: ο κόσμος μας ήταν πληγωμένος και κατεστραμμένος από έναν παγκόσμιο πόλεμο, τον δεύτερο μέσα σε 40 χρόνια. Έναν πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου η τεχνολογία μας αναπτύχθηκε τόσο που μας έδωσε τη δύναμη να αφανίσουμε τη ζωή στον πλανήτη. Ήταν μια στιγμή που η ανθρωπότητα στάθηκε στην άκρη του γκρεμού και κοίταξε την άβυσσο. Ίσως γι’ αυτό στις 10 Δεκεμβρίου 1948, στο Παρίσι, ψηφίστηκε η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ξεκινώντας μια παγκόσμια προσπάθεια να μην επαναληφθούν οι φρικαλεότητες του πολέμου αυτού.
Μια πρώτη εκδοχή του κειμένου εξετάστηκε το 1946, στην πρώτη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, και ηγετική μορφή στη διαμόρφωσή της ήταν μια γυναίκα, η Αμερικάνα Έλενα Ρούσβελτ, Πρόεδρος της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Γυναίκες, εξάλλου, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή της, αλλά και στη συμπερίληψη των γυναικών ως ισότιμα μέλη στο κείμενό της. Η Ινδή ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών, Hansa Mehta, για παράδειγμα, επέμεινε να αλλάξει η αρχή του πρώτου άρθρου από το «όλοι οι άνδρες…» στο «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Αντίστοιχα, η διπλωμάτισσα και φεμινίστρια από τη Δομινικανή Δημοκρατία, Minerva Bernardino, πίεσε στο να συμπεριληφθούν οι γυναίκες στο προοίμιο της Διακήρυξης στη φράση «στην ισότητα δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών»
Ο αγώνας για ισότητα είναι μια ιστορία που ξεκίνησε, φυσικά, πολύ νωρίτερα και είναι πάρα πολλές οι γυναίκες που αγωνίστηκαν και συνεχίζουν να αγωνίζονται για την αναγνώριση των δικαιωμάτων μας, την προστασία τους και την εφαρμογή τους. Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν στιγμές που είμαστε αναγκασμένες να διεκδικούμε τα αυτονόητα: πως όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φύλου, πρέπει να απολαμβάνουν τα δικαιώματα αυτά, χωρίς διακρίσεις. Είναι πολλές οι φορές που η βία εναντίον μας δεν είναι τυχαία, αλλά ασκείται επειδή είμαστε γυναίκες, κορίτσια, non-binary, επειδή δεν είμαστε άνδρες. Ακόμα και σήμερα, πρέπει να πορευόμαστε με προσοχή και λεπτότητα ώστε να αποκτήσουμε όσα δικαιούμαστε, αντιμέτωπες με στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Ο φεμινισμός δεν είναι μόδα. Είναι στάση ζωής και ασταμάτητος αγώνας. Ένας αγώνας που δίνεται κάθε μέρα και κάθε ώρα. Γιατί κάθε στιγμή, τα δικαιώματα και οι κατακτήσεις μπορούν να ανατραπούν όπως έγινε στο Ιράν, το Αφγανιστάν, τις ΗΠΑ και την Πολωνία. Γιατί κάθε στιγμή, θηλυκότητες δεν βρίσκουν δουλειά, δεν πληρώνονται όσο αξίζουν, δεν φορούν αυτά που θέλουν, δεν σπουδάζουν όσο θέλουν, αναγκάζονται να παντρευτούν, υφίστανται κάθε μορφή βίας και δολοφονούνται εξαιτίας του φύλου τους.
Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων ξεκινάει από νωρίς και συνεχίζεται μια ζωή. Η 12χρονη Sneha από το Μπανγκλαντές συμμετέχει στην ομάδα παιδιών που στηρίζει η ActionAid και νιώθει πιο δυνατή. Όπως εξηγεί: «Τώρα δουλεύω μαζί με άλλα κορίτσια στην κοινότητά μου για να μειωθούν οι γάμοι παιδιών, η σεξουαλική βία και η σχολική εγκατάλειψη. Πηγαίνω από σπίτι σε σπίτι και πληροφορώ τους γονείς για κάποια κοινωνικά ζητήματα. Όλοι με ακούν. Αυτό μου τονώνει το ηθικό και είμαι αισιόδοξη πως μια μέρα θα κατακτήσω μια θέση όπου θα παίρνω αποφάσεις και θα μπορέσω να χτίσω μια ισότιμη κοινωνία.»
Όμως και σε μεγαλύτερη ηλικία, γυναίκες που έχουν υποστεί οι ίδιες βία κινητοποιούνται για να την καταπολεμήσουν μέσα στην κοινότητά τους, μέσα στα σπίτια τους. Η 40χρονη Liyatu Bawa από τη Νιγηρία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Στη χώρα της, η κλειτοριδεκτομή εξακολουθεί να εφαρμόζεται, παρόλο που απαγορεύεται από τον νόμο, καθώς η πεποίθηση πως η κλειτοριδεκτομή θα κρατήσει τα κορίτσια αγνά και παρθένα κι έτσι δεν θα «αμαυρωθεί το όνομα της οικογένειας» είναι ακόμα ισχυρή σε ορισμένες περιοχές. Όχι, όμως, στην κοινότητα Rafin Kara, όπου ζει η Liyatu και όπου η ActionAid εδώ και 7 χρόνια ευαισθητοποιεί τους γονείς για τις επιπτώσεις του βάρβαρου αυτού εθίμου. «Αν κάποιος γονιός δεν πήγαινε την κόρη του για να ‘κοπεί’ θεωρούνταν απόβλητος,» εξηγεί. «Είμαι μητέρα κοριτσιών και νιώθω ανακούφιση, γιατί δεν έχω πια το βάρος να συνεχίσω αυτό το βλαβερό έθιμο.»
Η Βραζιλιάνα συνδικαλίστρια Francisca Conceiçao de Sousa υπερασπίζεται τα δικαιώματα των φτωχών αγροτών της περιοχής της, Quixadá. Εξελέγη για δεύτερη θητεία πρόεδρος του αγροτικού συνδικάτου της περιοχής της. Είναι η πρώτη γυναίκα που το πέτυχε αυτό. Για εκείνη, τα δικαιώματα των γυναικών δεν πρέπει να αγνοούνται στον αγώνα για έναν πιο δίκαιο κόσμο. «Για τις γυναίκες, εύχομαι να κατακτήσουμε περισσότερα δικαιώματα. Πολλά πράγματα παραμένουν. Μπορεί να έχει υπάρξει βελτίωση σε έναν τομέα, αλλά όχι σε άλλους. Όσο υπάρχουν γυναίκες που βιάζονται, πρέπει να μιλάμε για τη βία κατά των γυναικών. Πρέπει να βλέπουμε τις γυναίκες να είναι οι πρωταγωνίστριες της ζωής τους,» λέει η Francisca.
Τώρα που η ανθρωπότητα πλησιάζει ξανά τον γκρεμό εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, τα δικαιώματα των γυναικών και όλων των θηλυκοτήτων δεν πρέπει να θεωρηθούν πολυτέλεια. Όλες οι ευάλωτες ομάδες: τα παιδιά, οι γυναίκες, τα ΑμεΑ, τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, οι μειονότητες, οι μετανάστριες και οι προσφύγισσες, οι γυναίκες με χαμηλό εισόδημα κινδυνεύουν περισσότερο κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Παρά τα πισωγυρίσματα, όμως, αυτά τα 75 χρόνια, η Οικουμενική Διακήρυξη εμπλουτίστηκε και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για εκατοντάδες νομοθεσίες σε όλο τον κόσμο που προστατεύουν τα δικαιώματα των ανθρώπων. Εμείς στην ActionAid συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε για την προστασία των δικαιωμάτων των πιο ευάλωτων ομάδων.