Πριν 10 χρόνια, συνέβη το πιο θανατηφόρο δυστύχημα στην ιστορία της βιομηχανίας ρούχων. Στις 24 Απριλίου 2013, το πενταόροφο κτίριο Rana Plaza, όπου στεγάζονταν 8 εργοστάσια ρούχων στην Ντάκα, πρωτεύουσα του Μπανγκλαντές, κατέρρευσε πλακώνοντας χιλιάδες εργαζόμενες και εργαζόμενους. Ο απολογισμός ήταν 1.138 θάνατοι και πάνω από 2.500 τραυματίες, οι περισσότερες γυναίκες.
Τι συνέβη στο Rana Plaza
Το 2015 βρέθηκα στη Ντάκα για τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ της ActionAid "Made in Bangladesh: το πραγματικό κόστος των φθηνών μας ρούχων" και γνώρισα επιζήσασες και επιζώντες. Η κατάρρευση του κτιρίου Rana Plaza δεν προκλήθηκε από κάποιο φυσικό φαινόμενο, ήταν μια προδιαγεγραμμένη καταστροφή, που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Το κτίριο δεν κατασκευάστηκε για να γίνει εργοστάσιο με βαριά μηχανήματα και τόσους ανθρώπους και αρχικά είχε λιγότερους ορόφους. Παρόλα αυτά πέρασε τον στατικό έλεγχο, ακόμα κι όταν άρχισαν να φαίνονται ρωγμές στους τοίχους. Οι εργάτριες δεν ήθελαν να μπουν μέσα, όμως οι ιδιοκτήτες τις πίεσαν, απειλώντας ότι διαφορετικά δεν θα τις πληρώσουν.
«Την προηγούμενη μέρα, ακούσαμε ότι μια ρωγμή είχε εμφανιστεί στον δεύτερο όροφο, αλλά ο προϊστάμενος μας ανακοίνωσε ότι το κτίριο ήταν ασφαλές και μας απείλησε ότι θα μας κρατήσει ένα μηνιάτικο αν δεν πηγαίναμε στη δουλειά», μας είπε η Naznin Akhter Nazma, επιζήσασα που έχασε τον σύζυγό της στο δυστύχημα και ήταν έγκυος όταν την πλάκωσε το κτίριο. Εάν οι μεγάλες μάρκες fast fashion, που παρήγαγαν ρούχα στο συγκεκριμένο κτίριο, και οι εργοστασιάρχες δεν έβαζαν το κέρδος πάνω από τη ζωή των εργαζομένων τους, η καταστροφή στο Rana Plaza θα είχε αποφευχθεί.
Εργασιακά δικαιώματα; Τι είναι αυτό;
Το 2013, στο Μπανγκλαντές η κατάσταση για τις εργάτριες και τους εργάτες στη βιομηχανία ρούχων ήταν πολύ δύσκολη. Ο μισθός τους ήταν 28 ευρώ τον μήνα, ο μισός από ό,τι στο Βιετνάμ και την Καμπότζη και το ένα τέταρτο από ό,τι στην Κίνα. Δεν είχαν ασφάλιση υγείας, σύστημα σύνταξης, δεν πληρώνονταν εάν ασθενούσαν και απολύονταν λόγω εγκυμοσύνης. Δούλευαν εξαιρετικά εντατικά για 12 και 14 ώρες την ημέρα για 6 ή και 7 ημέρες την εβδομάδα.
Όπως μας εξήγησε το 2015 η Reba Kabir, εργάτρια που επέζησε από τη φοβερή πυρκαγιά στο εργοστάσιο Tazreen: «Στις 7.30 π.μ. μπαίνω στο εργοστάσιο και βγαίνω στις 8.00 το βράδυ. Δουλεύω κάθε μέρα. Φτιάχνω στη ραπτομηχανή τσέπες για παντελόνια. Την ώρα πρέπει να βγάζω 120-150 κομμάτια. Αν δεν βγάλω τουλάχιστον 120, μου κόβουν από το μισθό και τις υπερωρίες.» Τόσο εντατικούς ρυθμούς απαιτεί το σύστημα της fast fashion παραγωγής για φτηνά ρούχα και συλλογές που ανανεώνονται τουλάχιστον μία φορά τον μήνα.
Οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες, καθώς εισέπνεαν χημικά και δούλευαν σε χώρους ασφυκτικά γεμάτους με μηχανήματα, υλικά και ανθρώπους, με κακό αερισμό και φωτισμό. Πριν από το Rana Plaza είχαν γίνει κι άλλα εργατικά δυστυχήματα που είχαν κοστίσει ζωές, κυρίως πυρκαγιές λόγω παντελούς έλλειψης πυρασφάλειας. Επιπλέον, δεν μπορούσαν να συνδικαλιστούν. Η νομοθεσία ήταν τέτοια που στην πραγματικότητα δεν προστάτευε τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες.
Αν απορείς για ποιο λόγο μία γυναίκα να πάει να δουλέψει σε τέτοιες συνθήκες, η απάντηση είναι απλή. Γιατί αυτή τη δουλειά έβρισκε. Πολλές γυναίκες φεύγουν από την επαρχία και πηγαίνουν στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως η Ντάκα, με το όνειρο για μια καλύτερη ζωή. Οι εργοστασιάρχες προτιμούσαν τις γυναίκες εργάτριες, διότι τις πλήρωναν λιγότερο και όπως είπε ένας υπεύθυνος σε εργοστάσιο που επισκέφτηκα «είναι υπάκουες και μπορούμε να τις χειριστούμε.»
Οι αγώνες για καλύτερες συνθήκες και η ελπίδα για αλλαγή
Από τότε, ευτυχώς, τα πράγματα έχουν βελτιωθεί ως προς την ασφάλεια, χάρη στους ασταμάτητους αγώνες των εργατριών, των ατόμων που επέζησαν από την κατάρρευση του Rana Plaza, των συνδικαλιστικών ενώσεων και της κοινωνίας των πολιτών, μέρος της οποίας είναι και η ActionAid.
Η ActionAid δούλευε για τη βελτίωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στη βιομηχανία ρούχων από το 2007, πιέζοντας και πετυχαίνοντας αύξηση μισθών, όμως η κατάρρευση του Rana Plaza αποτέλεσε σημείο καμπής στους αγώνες για ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Μετά από πίεση από τη διεθνή κοινότητα και το διεθνές καταναλωτικό κίνημα, οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια ρούχων απέκτησαν συνδικάτα και σε συνεργασία με μεγάλες εταιρείες ρούχων δημιούργησαν μια συμφωνία για την ασφάλεια στην εργασία, τη Συμφωνία του Μπανγκλαντές (Bangladesh Accord), που δεσμεύει τις πολυεθνικές ότι είναι κι εκείνες υπεύθυνες για την ασφάλεια των εργαζομένων στα εργοστάσια που κατασκευάζουν τα ρούχα τους. Μέχρι σήμερα την έχουν υπογράψει 195 εταιρείες. Η συμφωνία αυτή οδήγησε το 2021 στη Διεθνή Συμφωνία για την Υγεία και την Ασφάλεια. Το 2023, η Διεθνής Συμφωνία επεκτάθηκε για να καλύπτει και το Πακιστάν. Η συμφωνία αυτή προστατεύει ήδη εκατομμύρια ανθρώπους, καθώς, από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται δεν έχουν αναφερθεί θάνατοι σε εργοστάσια που κατασκευάζουν ρούχα για τις εταιρείες αυτές.
Τι κάνει η ActionAid
Η ActionAid συνεχίζει να στηρίζει τις εργάτριες σε εργοστάσια ρούχων στη Ντάκα με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς ήταν η δημιουργία ενός Καφέ, όπου οι εργαζόμενες βρίσκουν έναν χώρο ασφαλή για να συζητήσουν τα προβλήματά τους, πληροφορίες και εκπαίδευση για τα δικαιώματά τους και νομική βοήθεια για να τα υπερασπιστούν.
Η Sharmin Akhtar Shorna, που διευθύνει το Καφέ, εξηγεί ότι οι εργαζόμενες πηγαίνουν εκεί για να μάθουν τα δικαιώματά τους. Δεν γνωρίζουν ότι πλέον έχουν δικαίωμα να πληρώνονται τις διακοπές τους ή να παίρνουν άδεια ασθένειας. Αναφέρει μια χαρακτηριστική περίπτωση, όπου σε ένα εργοστάσιο εργαζόμενη είχε μείωση μισθού επειδή ήταν άρρωστη και δεν μπόρεσε να πάει στη δουλειά. Το ζήτημα λύθηκε μετά από παρέμβαση της οργάνωσης.
Όμως, η κατάσταση στον τομέα των έτοιμων ενδυμάτων εξακολουθεί να μην είναι ρόδινη. Παρόλο που υπάρχουν νόμοι που προστατεύουν ορισμένα δικαιώματα, συχνά δεν εφαρμόζονται. Επιπλέον οι μισθοί παραμένουν εξευτελιστικά χαμηλοί και οι απαιτήσεις των εργοστασίων παραμένουν εξωφρενικές. Όπως εξηγεί η Anjana, εργάτρια σε εργοστάσιο από το 2004: «Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν μας βάζουν στόχους που δεν μπορούμε να πιάσουμε στην ώρα μας. Αν δεν τους πιάσουμε, δεν μας αφήνουν να φύγουμε. Πολλές φορές αναγκάστηκα να φύγω τα μεσάνυχτα αφού τότε κατάφερα να πιάσω τον στόχο μου. Αν δεν πιάσουμε τον στόχο μας, μας ζητούν να παραιτηθούμε. Παρόλο που πληρωνόμαστε για τις υπερωρίες, είναι πολύ πιεστικό και κάνει κακό στην υγεία μας.»
Ο αγώνας για καλύτερες εργασιακές συνθήκες δεν σταματά και η ActionAid βρίσκεται δίπλα στις εργάτριες, στηρίζοντας τες ουσιαστικά. Με ευκαιρία τη συμπλήρωση 10 χρόνων, διενέργησε έρευνα για τις επιζήσασες και τους επιζώντες και για τις συνθήκες στα εργοστάσια ρούχων του Μπανκλαντές. Διάβασε την έρευνα στα αγγλικά εδώ.