«Το τραύμα δεν έχει να κάνει με το τι σου συνέβη, αλλά με το τι συνέβη μέσα σου ως αποτέλεσμα αυτού που σου συνέβη.» - Dr. Gabor Mate
100 μέρες. Τόσο κράτησε. Από τις 7 Απριλίου έως τις 15 Ιουλίου 1994. Πέρασαν κιόλας 29 χρόνια. Μέσα σ’ αυτές τις 100 ημέρες, σφαγιάστηκαν πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι, στη συντριπτική τους πλειονότητα Τούτσι, μαζί με μερικούς Τούα και κάποιους μετριοπαθείς Χούτου. Οι 100 αυτές ημέρες έμειναν γνωστές στην ιστορία ως η γενοκτονία της Ρουάντας.
Τα ιστορικά γεγονότα για τα όσα συνέβησαν εκείνο το διάστημα, αλλά και ό,τι προηγήθηκε και οδήγησε τελικά στο βίαιο αυτό ξέσπασμα είναι καταγεγραμμένα. Με μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο, η ιστορία ξετυλίγεται μπροστά σας.
Αν προσπαθούσα με λίγα λόγια, πολύ-πολύ απλοϊκά, να συνοψίσω τι συνέβη, θα έλεγα πως ο ταξικός διαχωρισμός των φυλών στη Ρουάντα επινοήθηκε από τους Βέλγους την εποχή της αποικιοκρατίας. Παραδοσιακά οι κάτοικοι της Ρουάντας χωρίζονταν σε φυλές με βάση την ενασχόλησή τους: οι Χούτου ήταν κυρίως αγρότες και οι Τούτσι κτηνοτρόφοι. Αν ένας Χούτου αποκτούσε ζώα, γινόταν Τούτσι.
Οι Βέλγοι, όμως, προέβησαν σε έναν διαχωρισμό των κατοίκων σε φυλές με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, όπως π.χ. το ύψος ή η απόχρωση του δέρματος. Μέλη της ίδιας οικογένειας βρέθηκαν να ανήκουν σε διαφορετικές φυλές. Στους Τούτσι – που θεωρούσαν εμφανισιακά πιο «Ευρωπαίους», γιατί ήταν ψηλότεροι, είχαν πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα και πιο λεπτές μύτες - έδωσαν πολιτική εξουσία. Με λίγα λόγια, αυθαίρετα κάποιοι ευνοήθηκαν. Εξίσου αυθαίρετα κάποιοι αδικήθηκαν. Κάπου στο ενδιάμεσο γεννήθηκε το μίσος – και το μίσος δεν έχει ποτέ καλή εξέλιξη. Στην περίπτωση της Ρουάντας, είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν βίαια τη ζωή τους περίπου 1 εκατ. άνθρωποι.
Κι όσοι επέζησαν; Στάθηκαν άραγε πιο τυχεροί; Δύσκολο να απαντήσει κανείς. Γιατί αυτοί που επέζησαν είδαν σκηνές φρικαλεότητας, άκουσαν κραυγές απελπισίας και έμαθαν ιστορίες τόσο απερίγραπτες, που μια ζωή δεν φτάνει να επουλωθούν τα τραύματα που υπέστη η ψυχή τους.
Η Odette, που έχασε τα τρία παιδιά της και τον σύζυγό της με τη γενοκτονία, έκανε 23 χρόνια μέχρι να αρχίσει να στέκεται στα πόδια της: «Η γενοκτονία των Τούτσι που έζησα το 1994, άφησε μέσα μου ένα ανοιχτό τραύμα. Έκτοτε ένιωθα αδύναμη. Ακόμα κι ένα χτύπημα στην πόρτα, εγώ το έβρισκα απειλητικό. Δεν άντεχα την πολυκοσμία, άμα υπήρχαν πάνω από πέντε άτομα, είχα πρόβλημα. Δεν ανοιγόμουν στους άλλους. Περίμενα να βραδιάσει και τότε πήγαινα στο κρεβάτι μου κι έβαζα τα κλάματα», λέει η Odette.
Η ActionAid έσκυψε με αγάπη κι ενσυναίσθηση σε εκείνους που έμειναν πίσω, παρέχοντας ψυχολογική στήριξη και όχι μόνο. Η Odette έγινε μέλος ενός συνεταιρισμού, που στηρίζεται από την ActionAid και βοηθάει τα μέλη του να αποκτήσουν τη χαμένη τους αξιοπρέπεια, παρέχοντάς τους ταυτόχρονα τα απαραίτητα. Μέσω του συνεταιρισμού απέκτησε δεξαμενές νερού, φούρνο και αγελάδες, συμμετείχε σε διάφορες δραστηριότητες, πήρε ένα μικρό δάνειο να ξεκινήσει δική της δουλειά και απέκτησε κάρτα ασφάλισης, για να έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας.
«Όλα ξεκίνησαν όταν δούλευα στα χωράφια. Εκεί γνώρισα κάποια μέλη του συνεταιρισμού και μετά πήγα και γράφτηκα κι εγώ. Άρχισα να αισθάνομαι πως έχω ανάγκη να μιλήσω με κάποιον, γεγονός πρωτόγνωρο για εμένα. Σιγά-σιγά ένιωθα μέσα μου όλο και πιο δυνατή. Με στήριξαν σε όλη τη διαδικασία. Δεν θα ξεχάσω τη συμβουλευτική, αλλά και τις τακτικές τους επισκέψεις για να βεβαιωθούν ότι είμαι καλά: τα μέλη του συνεταιρισμού με βοήθησαν να το ξεπεράσω», προσθέτει.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την Bernadette, που έχασε επίσης τον σύζυγό της και τρία παιδιά στη γενοκτονία. Της απέμειναν δύο γιοι, που όμως έχουν μεγαλώσει πια και δεν ζουν μαζί της. Η Bernadette είναι κι εκείνη μέλος ενός συνεταιρισμού που στηρίζεται από την ActionAid και εκτελεί χρέη ταμία:
«Είχα τέτοιο τραύμα, τέτοια στενοχώρια που ευχόμουν να πεθάνω. Μετά τα όσα έγιναν με τη γενοκτονία, για πολύ καιρό δεν ήμουν καλά. Ήμουν πάρα πολύ φτωχή, μετά βίας κάλυπτα τις βασικές μας ανάγκες για εμένα και τους δυο μου γιους. Δε θεωρούσα ότι μπορώ να κάνω κάτι για να βγάλω εισόδημα, πόσο μάλλον για να αφήσω οικονομίες στην άκρη. Μόνο να σκάβω ήξερα κι ό,τι έβγαζα από τη γη, το καταναλώναμε στο σπίτι. Είχα μάθει να ζω χωρίς σαπούνι, λάδι κ.ά.
Παρόλα αυτά, όταν έγινα μέλος του συνεταιρισμού και άρχισα να μαθαίνω δεξιότητες και να δέχομαι στήριξη, η ζωή μου άλλαξε. Σήμερα εφαρμόζω κάποιες σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας και η παραγωγή μου είναι αρκετά μεγάλη, ώστε να πουλάω ένα μέρος της για εισόδημα. Έτσι μπορώ κι αγοράζω ρούχα, έχω ιατρική ασφάλιση και καλύπτω και άλλες βασικές μου ανάγκες. Μερικές φορές στέλνω και λίγα χρήματα στους γιους μου. Έχω φτιάξει ένα σπίτι με τρία δωμάτια κι έχω και ρεύμα. Η ελπίδα μου παραμένει ζωντανή και η ζωή μου είναι καλύτερη. Νιώθω ευγνώμων για το πώς έχει αλλάξει η ζωή μου χάρη στην ActionAid,» λέει η Bernadette.
Στα 29 αυτά χρόνια από τη γενοκτονία, η Ρουάντα έδειξε να επουλώνει τα τραύματά της γρηγορότερα από τους ίδιους τους ανθρώπους. Σήμερα θεωρείται μία από τις ασφαλέστερες χώρες όχι μόνο της Αφρικής, αλλά και ολόκληρου του κόσμου, καθώς έχει πολύ χαμηλό δείκτη εγκληματικότητας. Στο κοινοβούλιο της Ρουάντας συναντάμε το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στον κόσμο (61,3%). Η χρήση πλαστικής σακούλας απαγορεύεται από το 2008, όπου και ψηφίστηκε σχετικός νόμος. Το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα όλοι οι κάτοικοι, ακόμα και ο Πρόεδρος της χώρας, αναλαμβάνουν να καθαρίσουν τους δημόσιους χώρους, μαζεύοντας τα απορρίμματα, κόβοντας θάμνους κτλ., ενώ αντίστοιχα δύο φορές τον μήνα διακόπτεται η κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων (αυτοκίνητα, μηχανάκια), προάγοντας έτσι την άσκηση κι έναν υγιεινό τρόπο ζωής.
Κάνοντας σήμερα μια ευχή, στη μνήμη όλων αυτών των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους στη γενοκτονία της Ρουάντας και όσων έμειναν πίσω να περιφέρονται έκτοτε σαν ζωντανοί νεκροί, θα έλεγα να μείνουν ζωντανές οι μνήμες και να σβήσει ο πόνος, να επουλωθούν τα τραύματα ολοκληρωτικά. Να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και να βρει ο καθένας και η καθεμία τη γαλήνη, την ασφάλεια, την καθαρότητα και την αντιπροσώπευση που αναφέρουν στις μέρες μας για τη Ρουάντα οι ταξιδιωτικοί οδηγοί. Μέχρι τότε, ως ActionAid θα στεκόμαστε διακριτικά στο πλευρό των ανθρώπων. Και μέρα με τη μέρα, τα προσωπικά βιώματα των ανθρώπων θα γίνονται καλύτερα…