Ακρίδες: μια ακόμη πληγή για την ανατολική Αφρική

Αφρική πάλι… και μπορεί να προσπεράσουμε το νέο σαν κάτι τετριμμένο. Σαν να είναι φυσιολογικό σε έναν τόπο να συμβαίνουν όλα τα «αφύσικα», όσο δεν μας αγγίζουν. Κι όμως, θα έπρεπε να έχουμε μάθει πλέον από πρώτο χέρι πόσο αλληλένδετα είναι τα προβλήματα παγκοσμίως, πόσο δεν υπάρχουν πια σύνορα στις επιδημίες, στην πείνα, στα ακραία φαινόμενα.

Οι πρωτοφανείς βροχοπτώσεις στην ανατολική Αφρική, που ακολούθησαν μια μακροχρόνια περίοδο ξηρασίας, δημιούργησαν συνθήκες κατάλληλες ώστε να αναπτυχθούν σμήνη τρισεκατομμυρίων (!) καταστροφικών ακρίδων. Τα σμήνη ακρίδων μπορεί να είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια, ωστόσο οι επιστήμονες είναι κατηγορηματικοί ότι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής η έκταση και η διάρκειά του γίνεται πλέον απειλητική για την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων.

Έτσι, από τον Δεκέμβριο 2019, οπότε εμφανίστηκε το πρώτο κύμα, οι κάτοικοι της Κένυας ζουν το χειρότερο πλήγμα από ακρίδες των τελευταίων 70 χρόνων, ενώ γενικότερα πρόκειται για τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση, που πλήττει 10 χώρες στην Αφρική και φτάνει μέχρι το Πακιστάν. Τον Απρίλιο 2020 εμφανίστηκε ήδη το δεύτερο κύμα, το οποίο μπορεί να φέρει σμήνη έως και 20 φορές μεγαλύτερα από το πρώτο, ενώ υπάρχουν φόβοι ότι επίκειται άμεσα και τρίτο κύμα, καθώς η θερμοκρασία της θάλασσας ανεβαίνει, προκαλώντας περισσότερες βροχοπτώσεις που ευνοούν την εμφάνισή τους.

Οι αριθμοί στην περίπτωση αυτή είναι σίγουρα πιο σοκαριστικοί από χίλιες εικόνες: οι ακρίδες 20πλασιάζονται ανά τρίμηνο και τα σμήνη έχουν πυκνότητα 80 εκατομμύρια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ένα σμήνος 80.000.000 μπορεί να καταναλώσει την τροφή που καταναλώνουν 35.000 άνθρωποι σε μία ημέρα. Μόνο στην Αιθιοπία, έχουν ήδη καταστραφεί περισσότερα από 200.000 εκτάρια καλλιεργήσιμης γης. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, 25 εκατομμύρια άνθρωποι απειλούνται με επισιτιστική κρίση και 8 εκατομμύρια με αναγκαστικές μετακινήσεις. Αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να επηρεάσει την επάρκεια τροφής του 10% των κατοίκων παγκοσμίως. Οι συγκεκριμένες, μάλιστα, περιοχές μόλις που είχαν εξέλθει από μεγάλη επισιτιστική κρίση, εξαιτίας της χρόνιας ανομβρίας.

Η πανδημία του COVID-19 ήρθε συγκυριακά να δυσκολέψει την αντιμετώπιση του προβλήματος, αλλά και να επιδεινώσει ακόμα περισσότερο την ήδη δυσμενή οικονομική κατάσταση των κατοίκων. Με τους περιορισμούς στις μετακινήσεις και το κλείσιμο των συνόρων, δεν ήταν εύκολος ο εξοπλισμός με υλικό για την απώθηση των ακρίδων (όπως εντομοκτόνα, ψεκαστικά μηχανήματα), ενώ οι κάτοικοι, ιδίως της Σομαλίας, της Αιθιοπίας και της Κένυας, που δέχονται το μεγαλύτερο πλήγμα, έχασαν και το όποιο εισόδημα τους είχε απομείνει εξαιτίας της καραντίνας.  

Οι μέθοδοι αντιμετώπισης του προβλήματος δεν μπορούν να έχουν απολύτως δραστικά και άμεσα αποτελέσματα. Οι ψεκασμοί απαιτούν χρήματα κι εξοπλισμό, ενώ η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και της υγείας των κατοίκων είναι μεγάλη. Άλλα πιο σύγχρονα μέσα, όπως οι ψεκασμοί με drone που πετούν πολύ χαμηλά και στοχευμένα ή μεταλλικά ηλεκτροφόρα πλέγματα είναι ιδιαίτερα δαπανηρά. Σε πολλά χωριά οι κάτοικοι βγαίνουν ουρλιάζοντας και χτυπώντας μεταλλικά αντικείμενα, ώστε να τρομάξουν τις ακρίδες. Πολλές γυναίκες χάνουν προσωρινά τη φωνή τους από αυτό. Τα παιδιά που ζουν μέσα σε αυτό το κλίμα πολύ συχνά δεν πηγαίνουν στο σχολείο, ενώ υποφέρουν από φοβίες κι εφιάλτες. Τη δεδομένη στιγμή είναι απαραίτητη η στήριξη των περιοχών που έχουν πληγεί από τη διεθνή κοινότητα.

Όπως στις περισσότερες μάστιγες, η καλύτερη θεραπεία παραμένει η πρόληψη. Το σημαντικότερο φυσικά βήμα είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, για να μη χάνουν οι άνθρωποι όλη τους την τροφή από τις ακρίδες, βοηθά να καλλιεργούν προϊόντα που δεν τα πλήττουν τόσο εύκολα, όπως φρούτα και λαχανικά, αντί για καλαμπόκι ή φασόλια. Στην Κένυα, για παράδειγμα, η ActionAid δημιούργησε αρδευτικά έργα κατά μήκος του ποταμού Enzio, ώστε να μπορούν οι κάτοικοι να καλλιεργήσουν λαχανικά (λάχανο, τομάτες, πιπεριές) που δεν καταστρέφονται από τις ακρίδες. Έτσι, όπως μας λέει η Peninah Nguli, δασκάλα στην περιοχή, «οι πεινασμένες οικογένειες από τα γειτονικά χωριά έρχονται σε εμάς για βοήθεια κι εμείς τους δίνουμε φαγητό. Επίσης τους δείχνουμε πώς να αξιοποιήσουν κι εκείνοι το σύστημα άρδευσης, ώστε να φτιάξουν λαχανόκηπους».   

Στη βιβλική ιστορία, η επιδρομή ακρίδων είχε ερμηνευτεί ως θεϊκή τιμωρία προς τη σκληρότητα του Φαραώ. Σήμερα, οι ειδικοί επισημαίνουν μία ακόμα συνέπεια της αδιαφορίας μας προς το περιβάλλον, μία «τιμωρία», που όμως δεν βαραίνει -ακόμα- τους πραγματικούς υπεύθυνους. Κι ευθύνη όλων είναι να σταματήσουμε να προσπερνάμε ειδήσεις με γεωγραφικά κριτήρια, να διεκδικήσουμε μέτρα για την αναστολή της κλιματικής κρίσης, να ενώσουμε τις φωνές μας με εκείνες των απελπισμένων γεωργών που φωνάζουν για να τρομοκρατήσουν τις ακρίδες, ζητώντας κλιματική δικαιοσύνη.