Οι δυνατές γυναίκες της Κολομβίας “∀∀N JUA PA THEEG GAAM KH∀∀N”*

Marta Trejo Luzón - Εθελόντρια με το πρόγραμμα EU Aid Volunteers

“∀∀N JUA PA THEEG GAAM KH∀∀N”*

Προσοχή: το άρθρο περιλαμβάνει περιγραφές που ενδέχεται να ενοχλήσουν τον/την αναγνώστη/αναγνώστρια

Αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο ταξιδιωτικό άρθρο ούτε ένα ρεπορτάζ ή μια ιστορία ζωής. Σε αυτή τη σύντομη αφήγηση θέλω να μιλήσω για τις γυναίκες της Κολομβίας. Και δε θα σας πω ψέματα, δεν ξέρω από πού να αρχίσω ούτε θέλω να σας κάνω να πιστέψετε ότι θα είναι μια χαρούμενη ιστορία.

Προετοιμαστείτε, γιατί θα διαβάσετε την πραγματικότητα για μια χώρα που υποτιμά τις γυναίκες σε απίστευτο βαθμό.

Πρώτα από όλα, πρέπει να καταλάβετε την ιστορία μου από την πλευρά μιας ξένης που φτάνει σε μια χώρα «αδελφική», αλλά διαφορετική. Τίποτα από αυτά που θα σας πω δεν είναι πλήρως αληθινό, καθώς είναι ο τρόπος που βλέπω και ερμηνεύω τον κόσμο.

Η Κολομβία είναι η πιο πολυεθνική χώρα που έχω επισκεφτεί ποτέ και η πιο διαφορετική χώρα που γνωρίζω σε επίπεδο πολιτιστικό, φυσικό, γλωσσικό, παραδοσιακό, γαστρονομικό και κοινωνικό.

Θα ήταν χαζό να αρνηθώ ότι δεν είναι μια χώρα επικίνδυνη, μία χώρα όπου πρέπει να μην έχεις εμπιστοσύνη στις δυναμικές των σχέσεων που δημιουργούνται, όπου η ενημέρωση κοστίζει όσο ο χρυσός και όπου οι άνθρωποι στέλνουν μηνύματα μεταξύ τους με βλέμματα, χωρίς να μιλούν ή να λένε τα πράγματα με το όνομά τους. Σε αυτή τη χώρα κοστίζει ακριβά να λες τα πράγματα με το όνομά τους.

Έχω ζήσει σε μέρη όπου θεωρείται φυσιολογικό το να βγαίνεις έξω για να αγοράσεις πίτες για πρωινό μετά από μία νύχτα πυροβολισμών με νεκρούς στη γειτονιά σου.

Αρχικά δεν είναι φυσιολογικό, για μένα δεν ήταν και ούτε είναι. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι συνηθίζουν τα πάντα. Όμως, κρατήστε αυτή την ιδέα της «κανονικοποίησης της βίας» για να προσπαθήσετε να καταλάβετε τις ιστορίες που ακολουθούν.

Οι νύχτες στο ποτάμι San Juan

Εργάζομαι σε ένα πρότζεκτ με ανθρωπιστικές δράσεις και κάποιες φορές πρέπει να πάω στις φτωχικές γειτονιές του San Juan, στα δυτικά της χώρας, για να καλύψω δημοσιογραφικά, εργαστήρια που βοηθούν στην υποστήριξη των γυναικών που ασχολούνται με τις παραδοσιακές/τοπικές τέχνες. Θα μπορούσα να καταλήξω να σας εξηγώ πόσο όμορφο είναι το τοπίο, αλλά ούτε χίλιες λέξεις δε θα μπορούσαν να περιγράψουν την ομορφιά αυτού του μέρους.

Αυτή η περιοχή των ποταμών που καταλήγουν στον Ειρηνικό Ωκεανό βιώνει μια σύγκρουση δύσκολη να την καταλάβω και να την εξηγήσω. Ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (ELN) είναι η μεγαλύτερη αντάρτικη δύναμη που ελέγχει την περιοχή, όπου το έδαφος μοιράζεται μεταξύ δεκάδων αρματωμένων ομάδων, εμπόρων ναρκωτικών και παράνομων εταιρειών που εκμεταλλεύονται τα ορυχεία των ντόπιων.

Οι καλλιέργειες μαριχουάνας, κοκαΐνης και τα εργοστάσια χημικών που τα παράγουν, είναι κρυμμένα στα τροπικά δάση, μακριά από τα περίεργα βλέμματα των ανθρώπων που κινούνται στο κανάλι με τις βάρκες τους.

Τις περισσότερες φορές είναι οι ίδιοι οι ντόπιοι ή οι κοινότητες των Αφροαμερικανών που καλλιεργούν τα ναρκωτικά, ωστόσο αυτή είναι μια μεγάλη ιστορία, πολύπλοκη να εξηγηθεί και στην οποία δε θέλω να αναφερθώ. Είναι δύσκολο να μην κατανοήσω αυτούς τους ανθρώπους, όταν ξέρω πως τα χρήματα που κερδίζουν πουλώντας papachina και μπανάνες δε συγκρίνονται σε τίποτα με τις καλλιέργειες κοκαΐνης. Και αυτό είναι ένα από τα ατελείωτα αδιέξοδα που εξηγούν τη βία στην Κολομβία.

Σε αυτό το τεράστιο ποτάμι που διασχίζει τα δυτικά τμήματα της χώρας, Τσοκό και Βάγιε Δελ Κάουκα, συνάντησα γυναίκες-καλλιτέχνιδες που είχαν αναπτύξει μια όμορφη κοινότητα. Είναι από τη φυλή των Wounnan και η δουλειά τους αξίζει εκατομμύρια, ωστόσο πουλούν τις δημιουργίες τους σε εξευτελιστικές τιμές, καθώς δε σταματά πολύς κόσμος στο σημείο για να τις αγοράσει.

Η δουλειά μας ήταν να ενισχύσουμε αυτές τις γυναίκες, βοηθώντας τες να σχηματίσουν ομάδες πρωτοπόρων καλλιτεχνών, να τους δείξουμε τη διαδικασία εγγραφής στο Εμπορικό Επιμελητήριο της Κολομβίας και να τις εμψυχώσουμε να δημιουργήσουν έναν κατάλογο με τα χειροποίητα προϊόντα τους, όπως chocolatillo (σαν ψάθινα καλάθια), wérregue (διακοσμητικά χώρου) και chakiras (χειροποίητα κολιέ) σε τιμές άξιες του κόπου τους.

Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, υπήρχε κάτι το οποίο πάντα με εξέπληττε: η παρουσία αρκετών ανδρών που τσέκαραν την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέσα στην ημέρα. Το εργαστήριο ήταν για τις γυναίκες, ωστόσο οι ίδιοι επέμεναν να είναι πάντα παρόντες. Στην αρχή δεν είπα τίποτα, καθώς πίστευα ότι οι άνδρες καλλιτέχνες έχουν το ίδιο δικαίωμα να ενισχυθούν, όπως και οι γυναίκες.

Όμως, αυτοί δεν ήταν εκεί για να συνεργαστούν μαζί μας ή να μάθουν: άλλοι έπιναν μπύρα, άλλοι χάζευαν στα κινητά τους, άλλοι κοιμούνταν… Όλα έβαιναν φυσιολογικά μέχρι που ήρθε η ώρα να ορίσουμε μια ηγεσία μέσα στην ομάδα για να υπογράφει έγγραφα, να παίρνει πρωτοβουλίες, να κρατά το ταμείο και να διορίσουμε εκπρόσωπο…

Θυμάμαι μια ημέρα που ξαφνικά ένας από τους άνδρες που παρακολουθούσαν, σηκώθηκε και είπε: «Αυτές δεν μπορούν να βάλουν το όνομά τους ως διαχειρίστριες της ομάδας, δεν ξέρουν πώς είναι να οργανώνεις, να κρατάς το ταμείο ή να μετράς τα χρήματα, είναι πολύ για αυτές. Άσε εμάς να ορίσουμε ‘’κυβερνήτη’’ για αυτά τα θέματα» είπε, σαν να μην είχε παρακολουθήσει τα προηγούμενα εργαστήρια όπου οι γυναίκες εργάζονταν χωρίς σταματημό.  

Πάνω από 20 γυναίκες άκουγαν όσα είπε, χωρίς να σηκώσουν το βλέμμα τους από το έδαφος ή να του απαντήσουν. Όλες τους είχαν τα προσόντα για να διοικήσουν, να διαχειριστούν τα οικονομικά… Να πάρει! Βασικά, αυτές κρατούσαν τις ισορροπίες στο χωριό, τάιζαν τους άνδρες, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, καθάριζαν τα ρούχα στο ποτάμι, πήγαιναν για ψάρεμα, πουλούσαν χειροποίητες κατασκευές και δούλευαν μέσα στα χωράφια για να κερδίζουν χρήματα και να συντηρούν τον υπόλοιπο κόσμο.

Οι άνδρες από τη μεριά τους ξόδευαν το 90% των χρημάτων που έπαιρναν σε μπύρες, ρούμι και viche (ποτό της χώρας). Ναι, το αλκοόλ είναι πολύ δημοφιλές, ωστόσο δεν είναι οι γυναίκες εκείνες που μεθούν καθημερινά.

Η ιδέα ότι σε μια ομάδα γυναικών θα υπήρχε άνδρας πρόεδρος, άνδρας γραμματέας και άνδρας ταμίας με ενοχλεί. Χρειάστηκε πολλή ώρα για να κάνουμε τον άνδρα που έθεσε το θέμα να καταλάβει το σκεπτικό μας (ο οποίος ισχυρίστηκε ότι είναι ο αρτοποιός της περιοχής, χωρίς να έχει δικό του κατάστημα και ήταν μεθυσμένος πέντε ημέρες την εβδομάδα). Τελικά τα καταφέραμε και η συνεδρίαση έληξε με τον άνδρα να φεύγει λέγοντας: «Φεύγουμε τώρα, οι συνεργάτες μου πίνουν όλη την μπύρα και δε θα μου αφήσουν τίποτα».

Και έτσι η εκπαίδευση τελείωσε εκείνη τη μέρα. Καμία από τις γυναίκες δε διασκέδασε μετά, θα μπορούσαν να είχαν μείνει λίγο ακόμα να οργανωθούν, όμως από τη στιγμή που ο «φύλακας» έφυγε από τη συγκέντρωση, έπρεπε όλες να επιστρέψουν στο σπίτι να συνεχίσουν τις δουλειές τους.

Ταξίδεψα τρεις φορές σε αυτή την περιοχή και μου ήταν πολύ δύσκολο να καταλάβω την «υπόγεια ενδυνάμωση» αυτών των φανταστικών γυναικών. Στη αρχή αισθάνθηκα σαν να ζούσα σε έναν πολύ άδικο κόσμο, όπου δεν μπορούσαν να εκφράσουν ανοιχτά τα δικαιώματά τους και ζούσαν κάτω από τον ζυγό της «Ιεράς εξέτασης». Η πατριαρχία που κυριαρχεί στην Ευρώπη απέχει πολύ από αυτό το πράγμα.

Όμως αργότερα κατάλαβα – παρόλο που ό,τι περιέγραψα είναι αλήθεια – ότι οι γυναίκες είναι που ελέγχουν τα πάντα. Έχουν τα πάντα υπό έλεγχο και παρόλο που οι άνδρες πιστεύουν ότι είναι οι «φύλακες», δεν μπορούν να κάνουν βήμα χωρίς τη στήριξη και την εξυπνάδα των γυναικών της περιοχής.

Σε κοινωνικό επίπεδο, αυτό με ηρέμησε. «Ωραία» σκέφτηκα. «Τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Οι γυναίκες, οι μητέρες, οι αδερφές, όλες είμαστε έξυπνες και κάποιες φορές η σιωπή επιβραβεύεται με αλληλεγγύη που μας κρατά ζωντανές.»

Αλλά αυτή η χαζή σκέψη που προσπαθούσα να πω στον εαυτό μου για να ομαλοποιήσω μια κατάσταση που μου φαινόταν εντελώς ξένη, έσβησε μια ημέρα που επιστρέφαμε στη βάση μας… Περνούσαμε από ένα άλλο χωριό, όπου πριν από μια εβδομάδα είχαμε κάνει εκπαίδευση για τα δικαιώματα των παιδιών και την καλή συμπεριφορά μέσα στην οικογένεια.

Από τη βάρκα είδα έναν άνδρα δεμένο σε έναν στύλο να κλαίει, ένα παιδί (τον γιο του) να τον αγκαλιάζει, τη στιγμή που μια μεγαλύτερη γυναίκα έκανε περίεργες κινήσεις με τα χέρια, σαν να τον μάλωνε.

Η κοινωνία αυτού του χωριού ήταν πολύ ενεργή. Οι άνδρες μαγείρευαν, έπλεναν και συμμετείχαν ενεργά και οι γυναίκες καλλιτέχνιδες ήταν πολύ «ενδυναμωμένες». Μπορείτε να φανταστείτε την έκπληξή μου όταν ένας συνάδελφος μού ψιθύρισε στο αυτί: «Όταν ένας ντόπιος σκοτώνει μια γυναίκα, τον δένουν σε πάσσαλο για δημόσια τιμωρία».

Θα σας πω συνοπτικά την ιστορία, γιατί όσο τη θυμάμαι, ανακατεύομαι: η σύζυγος αυτού του άνδρα αγνοείτο για τρεις ημέρες, ακριβώς την περίοδο που εμείς κάναμε τα εργαστήρια στην περιοχή. Ο άνδρας τη ζήλευε, επειδή του είχαν πει ότι «φλέρταρε με έναν ξάδερφο». Ένα βράδυ που εκείνος ήταν μεθυσμένος, έσυρε τη γυναίκα του μέσα στη ζούγκλα και αφού την σκότωσε, την έκρυψε κάτω από μερικές φτέρες.

Δεν είχε το θάρρος να παραδεχτεί την πράξη του κι έπινε συνεχόμενα για τρεις ημέρες, ενώ τα παιδιά τον ρωτούσαν για τη μητέρα τους. Τελικά κάποιος βρήκε το πτώμα και ο άθλιος ομολόγησε τον φόνο. Η άτυχη γυναίκα είχε έναν αδερφό στον Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό (ELN) κι ακολούθησε μεγάλη διαμάχη για το ποιος θα του δώσει αυτό που του αξίζει, η τοπική αστυνομία ή οι αντάρτες.

Ο άνδρας απέδρασε. Κάποιος από την περιοχή, πιθανώς κάποιος φίλος ή συγγενής, τον βοήθησε να λυθεί. Παρόλα αυτά τον βρήκαν και το τελευταίο πράγμα που γνωρίζω για αυτόν είναι ότι τον πήραν οι αντάρτες, οι οποίοι πιθανώς να τον σκότωσαν.

Όμως αυτό δεν είναι το τέλος, η ιστορία επαναλαμβάνεται και παρόλο που είναι κατακριτέο το να σκοτώσεις τη σύζυγό σου, την κόρη σου ή την αδερφή σου, δεν είναι και τόσο κακό να τις «πλακώσεις στο ξύλο». Και αν αυτό το χτύπημα σπάσει τον λαιμό της, κόψει την αναπνοή της ή σταματήσει την καρδιά της, ακόμα και σήμερα στην Κολομβία δικαιολογείται ως «συναισθηματικό έγκλημα», που αφήνει ατιμώρητους άνδρες-δολοφόνους, οι οποίοι «δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους».

Η «τουαλέτα» του Santander de Quilichao

 Πριν από λίγες ημέρες, στις 8 Μαρτίου (Παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας) στην πλατεία του Santander de Quilichao, οι γυναίκες από την οργάνωση «Fuerza Violenta» τοποθέτησαν μια τουαλέτα μπροστά από το άγαλμα του Φρανσίσκο Ντι Πάουλα Σανταντέρ (πρώην πρόεδρος της Κολομβίας). Πολλοί άνθρωποι έκατσαν εκεί για να δείξουν την απαξίωσή τους στις αδικίες που επικρατούν απέναντι στις γυναίκες στη χώρα.

Η 8η Μαρτίου στην Κολομβία δε μοιάζει σε τίποτα με εκείνη στην Ισπανία. Ούτε έχει να κάνει με αυτήν στο Βέλγιο, τη Ρωσία, τη Γουατεμάλα ή τη Σενεγάλη. Κάθε κουλτούρα έχει διαφορετική δυναμική πίεσης, αλλά όλες συγκλίνουν στο ίδιο πράγμα…

Στην Κολομβία αισθάνθηκα την οργή. Αισθάνομαι την οργή… Πολύς θυμός. Ειδικά όταν άκουσα ένα 12χρονο κορίτσι να κλαίει, αφού έκατσε στην τουαλέτα μπροστά στο άγαλμα.

Με δάκρυα στα μάτια μού διηγήθηκαν την ιστορία ενός κοριτσιού 13 ετών από το κέντρο προστασίας της Embera Katio (φυλή στην Κολομβία), που βιάστηκε από επτά στρατιώτες του Κολομβιανού Στρατού πέρυσι. Οι στρατιώτες παραδέχτηκαν το έγκλημα, μα δεν έχουν δικαστεί ακόμα. Η Εισαγγελία έχει αναστείλει τη δίκη τρεις φορές και οι δράστες παραμένουν ελεύθεροι…

Αναρωτήθηκα: «Είμαστε στον 21ο αιώνα φίλοι μου, θα ξυπνήσουμε ποτέ ή όχι;».

Κι εδώ είναι που επανέρχομαι στην ιδέα της κανονικοποίησης της βίας, όπως ανέφερα και στην αρχή της ιστορίας. Πώς θα ξυπνήσουμε όταν την κακοποίηση που βιώνει η ανιψιά μας, τη βιώναμε κι εμείς όταν ήμασταν παιδιά; Πώς να καταλάβουν οι μεγαλύτεροι ότι το να απειλούν με θάνατο δεν είναι φυσιολογικό, τη στιγμή που και εκείνοι έχουν απειληθεί;

Πώς να σου φανεί παράξενο ότι ο σύζυγός σου σε χτυπάει, όταν ακούς φωνές και από το διπλανό σπίτι; Είναι φυσιολογικό;

Προφανώς και δεν είναι φυσιολογικό. Εμείς οι γυναίκες το γνωρίζουμε, αλλά η κοινωνία φαίνεται να μην ασχολείται. Και η κοινωνία είμαστε όλοι μας. Γι’ αυτό πρέπει να αρχίσουμε να δίνουμε σημασία σε κάθε χειρονομία, σχόλιο ή αστείο. Το τέλος σε όλο αυτό εξαρτάται από κάθε άτομο σε αυτόν τον πλανήτη.

Ταξιδεύοντας και ζώντας μόνη μου στην Κολομβία, κατάλαβα πόσο ευπαθείς είναι οι γυναίκες, αν και ευτυχώς λίγες φορές έχω αισθανθεί έτσι για τον εαυτό μου. Κάθε μέρα είμαι όλο και πιο συνειδητοποιημένη και κάθε μέρα φοβάμαι λίγο περισσότερο. Αλλά η ανάγκη να συνεχίσω να δοκιμάζω πράγματα και να ξεχωρίζω υπάρχει μέσα μου περισσότερο από ποτέ.

Επίσης, αν δεν είχα έρθει μόνη μου και αν δεν είχα ζήσει έτσι, δεν θα είχα συναντήσει τις φίλες μου, τις γυναίκες που με σάρκα και αίμα φέρουν τις βαθύτερες πληγές στην πλάτη τους, αυτές που δεν σταματούν να πονάνε. Αυτές που για μεγάλο χρονικό διάστημα συνεχίζουν να είναι ενοχλητικές.

Αυτές είναι οι γυναίκες για τις οποίες παλεύω, που μου υπενθυμίζουν κάθε μέρα ότι δεν είναι φυσιολογικό να μας συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο και ότι δεν πρέπει να το αφήσουμε να συνεχιστεί.

Κάποιες φορές τα ταξιδιωτικά άρθρα δεν είναι όμορφα και συγκινητικά κι ελπίζω να μην σας έκοψα την επιθυμία να επισκεφτείτε την Κολομβία. Κάποια άλλη μέρα θα σας πω τα πιο όμορφα θαύματα της χώρας, όπου υπάρχουν ακόμα μάγισσες.

 

*σημαίνει «δυνατές γυναίκες» στη διάλεκτο wounaan

Photo Credits: Marta Trejo Luzón

Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε πρώτα στα ισπανικά στο BeWildBeProud.