Το τελευταίο διάστημα, ολόκληρη η ελληνική κοινωνία καλείται να διαχειριστεί μια βαθιά ρωγμή στον εργασιακό χώρο του πολιτισμού και της τέχνης, σε σχέση με την έμφυλη, και όχι μόνο, βία. Όπως συμβαίνει σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις, όταν ο αέρας λυσσομανά, αυτά που σηκώνονται πρώτα πολύ ψηλά είναι φωνές, κρίσεις, αφορισμοί, δαιμονοποιήσεις, εκ νέου λεκτική και σεξιστική βία και η λίστα δεν σταματά εδώ. Είναι τόσο εκκωφαντικός ο θόρυβος αυτός, που μετά βίας υπάρχει χώρος και χρόνος να ακουστούν σκέψεις και στοχασμοί τόσο για τα αίτια, τους τρόπους αντιμετώπισης, όσο φυσικά και για την πρόληψη της βίας.
Δεν θα σταθώ καθόλου στην επικαιρότητα, χωρίς αυτό να αποτελεί άφεση αμαρτιών στα άτομα που συστηματικά και για χρόνια ασκούν βία σε άλλα άτομα, αλλά με αφορμή αυτή θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για την τέχνη και τον κοινωνικό της χαρακτήρα σε σχέση με τη βία εν γένει. Και επειδή οι σκέψεις μου αυτές δεν χωρούν στο πραγματικό κοινωνικό πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας του 2020, θα σας παρακαλούσα να κλείσετε για λίγο τα μάτια σας και να φανταστείτε ότι όλες και όλοι ζούμε σε μια κοινωνία, όπου η τέχνη βρίσκεται στο ελληνικό δημόσιο σχολείο ως οργανικό μέρος του αναλυτικού προγράμματος. Φανταστείτε τώρα ότι όλες και όλοι έχουμε την ευκαιρία να γινόμαστε αποδέκτες και δημιουργοί της τέχνης σε όλες τις μορφές της και σε όλες τις βαθμίδες, με την υποστήριξη προσωπικού καταρτισμένου εκπαιδευτικά και καλλιτεχνικά. Φανταστείτε, επίσης, ότι όλες και όλοι «ασκούμασταν» από μικρή ηλικία καθημερινά στην συνεργασία, στον γόνιμο και ενεργητικό διάλογο, στη συν-δημιουργία. Φανταστείτε, τέλος, ότι όλες και όλοι μαθαίναμε να στεκόμαστε κριτικά απέναντι σε στάσεις, συμπεριφορές και στερεοτυπικές αντιλήψεις για το τι σημαίνει καλλιτέχνης, ποιο είναι το (στερεοτυπικό) προφίλ του μεγάλου σκηνοθέτη, ζωγράφου, πώς παράγεται ένα έργο, πόσο μάλλον το θεατρικό, ως έργο ύψιστης συλλογικής τέχνης, ενώ παράλληλα καλλιεργούσαμε στο σχολικό περιβάλλον αξίες όπως αλληλεγγύη, ομαδικότητα και δεξιότητες όπως επίλυση συγκρούσεων, ενεργητική ακρόαση, αναγνώριση των ορατών και αόρατων μορφών βίας, διαχείριση άγχους και θυμού.
Πώς, λοιπόν, θα είχε διαμορφωθεί η κοινωνία μας αν συνέβαιναν τα παραπάνω; Τι είδους πολιτισμό θα παρήγαγε η κοινωνία μας και από ποιους ανθρώπους; Από μια ελίτ, που τις περισσότερες φορές αυτοχαρακτηρίστηκε, ως θεατράνθρωποι, μεγάλο - καλλιτέχνες και άρα εσκεμμένα ή τελείως στερεοτυπικά ακολούθησαν μία νόρμα για να επιβληθούν στον χώρο, εκμεταλλευόμενοι θεσμικές αδυναμίες και ελλείψεις, προσωπικές ευαλωτότητες και όνειρα; Ή ο πολιτισμός και το καλλιτεχνικό έργο θα ήταν δουλειά ανθρώπων που μοιράζονται κοινά όνειρα και ελπίδες για έναν ανοιχτό και δημοκρατικό χώρο της τέχνης, όπου οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες δεν θάβονται, αλλά λύνονται γόνιμα και εποικοδομητικά;
Θα ήταν νομίζω φλυαρία να παραθέσω σε αυτό το κείμενο την πληθώρα των επιστημονικών ερευνών και μελετών που αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα της τέχνης και της ενασχόλησης με αυτήν από μικρή ηλικία για μια κοινωνία δημοκρατική, ανοιχτή, χωρίς μορφές βίας. Θα ήθελα, ωστόσο να καταθέσω τη μικρή, προσωπική μου εμπειρία, έτσι όπως αυτή εμπλέκεται στο θεατρικό γεγονός, ως εμψυχώτρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων της ActionAid με κύριο εργαλείο τις θεατρικές τεχνικές, αλλά και μιας θεατρικής ομάδας ενηλίκων. Η θεατρική πράξη είναι ένα ταξίδι και όπως κάθε ταξίδι, έκτος από απέραντη χαρά και δημιουργία, έχει αρκετές φορές τις αποκοτιές του, κρύβει φόβο και ανασφάλειες. Η μόνη ίσως ασφαλιστική δικλείδα, τουλάχιστον προσωπικά, είναι να εκλαμβάνω τον εαυτό μου ως εργάτρια της τέχνης και ως δασκάλα που υπηρετεί και προτάσσει πρώτα και κύρια τον (εκ)παιδευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα του θέατρου και αναζητά μετέπειτα, συλλογικά και συν-δημιουργικά την καλλιτεχνική αρτιότητα. Ευτυχώς, που τέτοιου είδους προσεγγίσεις δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, υπάρχουν και δραστηριοποιούνται εκτός των μεγάλων σκηνών και εκθαμβωτικών φώτων της δημοσιότητας και αποτελούν πια «σχολή».
Και πηγαίνοντας και λίγο βαθύτερα, αυτή η «σχολή» δεν ήρθε ως επιφώτιση, αλλά είναι το αποτέλεσμα μακρόχρονης παιδείας, τριβής και βαθιάς αναζήτησης για τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνία. Όσο το εκπαιδευτικό σύστημα θεσμικά απαξιώνει και κατακερματίζει την τέχνη στο σχολείο, ενώ παράλληλα δεν ανοίγει τον δρόμο να καλλιεργηθούν συστηματικά αξίες και δεξιότητες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας, έμφυλης ή όχι, νομίζω ότι κατά καιρούς θα καλούμαστε να διαχειριζόμαστε τέτοιου είδους περιστατικά και να ξανακάνουμε την ίδια κουβέντα.