Η αναζήτηση της ευτυχίας

Μάρα Ψαράκη
Reporting & Content Coordinator

Τελευταία μέρα στη Σενεγάλη κι έχουμε επιστρέψει στο Ντακάρ. Καθόμαστε για φαγητό με τον Κοσμά δίπλα στη θάλασσα, αποκαμωμένοι από τη ζέστη και γεμάτοι εικόνες και ιστορίες. «Το ξέρεις ότι θα σου πάρω κι εσένα συνέντευξη, έτσι;» του λέω και βάζω το κασετοφωνάκι να γράφει. Αργά ή γρήγορα η συζήτηση περιστρέφεται και πάλι γύρω από την ευτυχία. 

Τελικά πού βρίσκεται ο δρόμος για την ευτυχία;

Επί μία εβδομάδα που εγώ παίρνω συνεντεύξεις από τους ανθρώπους που συμμετέχουν στα προγράμματα της ActionAid και ο Κοσμάς καταγράφει με τον φακό του στιγμιότυπα της καθημερινότητας, με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο το καίριο ερώτημα παραμένει ένα: «η ευτυχία». Είναι εύκολο να σου καρφωθεί αυτή η ιδέα στο μυαλό όταν αφήνεις έστω για λίγο τη φρενίτιδα της πόλης και βρίσκεσαι στην επαρχία. Πόσο μάλλον αν είσαι στη σενεγαλέζικη επαρχία, σε μέρη που δεν απεικονίζονται ούτε με κουκκίδα πάνω στον χάρτη. Κι όμως, τα πρόσωπα των ανθρώπων σε τούτο «το μεγάλο πουθενά» μοιάζουν γαληνεμένα και μόλις τους μιλάς φωτίζονται μ’ ένα πλατύ χαμόγελο.

Ο φωτογράφος Κοσμάς Κουμιανός ταξίδεψε εθελοντικά στη Σενεγάλη, ντύνοντας με τις φωτογραφίες του τα λόγια που μας αφηγήθηκαν οι κάτοικοι

«Ζέστη, ε;» μας λένε χαμογελαστοί, βλέποντάς μας να σκουπίζουμε τον ιδρώτα από τα μέτωπά μας. Αρχικά νομίζω πως μας λυπούνται, μα αμέσως μετά βλέπω και τα δικά τους πρόσωπα να στάζουν, ενώ τα ρούχα τους έχουν αλλάξει κατά τόπους χρώμα από την υγρασία. «Πολλή ζέστη,» απαντάμε. Το θερμόμετρο γράφει 35 βαθμούς Κελσίου, με αίσθηση 44. «Δεν ήταν έτσι πριν λίγα χρόνια,» συνεχίζουν. «Έχει αλλάξει πολύ ο καιρός!»

Σ’ αυτή την αφόρητη ζέστη, οι περισσότεροι μετακινούνται με τα πόδια. Διανύουν χιλιόμετρα, συχνά φορτωμένοι, μέχρι να βγουν στον κεντρικό και να στοιβαχτούν σε κάποιο λεωφορείο, που θα τους μεταφέρει ως την πόλη. Πού και πού συναντάμε κάνα γαϊδουράκι, με την οικογένεια ανεβασμένη στην καρότσα. Άλλες φορές πάλι βλέπουμε μόνο γαϊδουράκια να περπατούν στον δρόμο ή στα χωράφια και πλάι τους ένα αγόρι με μια βίγλα, να τα οδηγεί ποιος ξέρει πού. Αγόρι πάντα, ποτέ κορίτσι. Είναι ανδρική δουλειά αυτή… Οι γυναίκες εξάλλου κάνουν όλα τα υπόλοιπα. 

Κάποιοι λίγοι, ή μάλλον κάποιοι ελάχιστοι, προφανώς πιο προνομιούχοι, έχουν αποκτήσει μηχανάκι. Χάρηκαν τόσο όταν κατάφεραν να το αγοράσουν, που το άφησαν τυλιγμένο με τη ζελατίνα, να φαίνεται ότι είναι καινούργιο. Σιγά-σιγά η ζελατίνα βρώμισε και σχίστηκε, το μηχανάκι άρχισε να φθείρεται από τις πέτρες και τους χωματόδρομους, μα αυτοί εκεί, δε λένε να το ξετυλίξουν. Στα μάτια τους παραμένει κάτι σπουδαίο (και είναι!), οπότε πρέπει να το προστατεύουν.

Σ’ ένα από τα νησάκια της κοινότητας Νιοντιόρ, εκεί όπου ο χρόνος δείχνει να έχει σταματήσει και οι συνθήκες είναι πραγματικά σκληρές, συναντάμε κάτι παιδιά να παίζουν τη δική τους τυφλόμυγα. Ένα τεντωμένο σκοινί τυλιγμένο γύρω από τους κορμούς δυο δέντρων και πάνω του δεμένα σκουπίδια. Κάθε τόσο, καλύπτουν τα μάτια ενός παιδιού μ’ ένα πανί, του δίνουν ένα ψαλίδι στο χέρι και το φέρνουν γύρω-γύρω μέχρι να χάσει τον προσανατολισμό του. Μετά το παιδί αρχίζει να περπατάει στα τυφλά, δειλά-δειλά, προσπαθώντας να βρει το σκοινί και να κόψει ένα από τα σκουπίδια που κρέμονται. Είτε τα καταφέρει είτε όχι, όλοι γελούν. Πηγαία και δυνατά… Έχουν ταλέντο τα παιδιά να ξετρυπώνουν την ευτυχία όπου κι αν κρύβεται… Κι εδώ που είμαστε, πιστέψτε με, η ευτυχία είναι καλά κρυμμένη.

Και ξαφνικά, κάποιος αφήνει την τυφλόμυγα για να ποζάρει μπροστά στον φακό

Οι ελλείψεις είναι τεράστιες κι όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα σου, το καταλαβαίνεις. Το νερό της θάλασσας εισχωρεί στα χωράφια των κατοίκων και το αλάτι καταστρέφει τις καλλιέργειές τους. Η θάλασσα δεν τους προσφέρει τόσα ψάρια όσο παλιά. Τα κέντρα υγείας άδεια από εξοπλισμό και τα νοσοκομεία μόνο στις μεγάλες πόλεις. Τα σχολεία θυμίζουν άλλες εποχές, οι αίθουσες διδασκαλίας δε φτάνουν και μερικά θρανία καταλήγουν κάτω απ’ τις φυλλωσιές των δέντρων. 

Η εισχώρηση των θαλασσίων υδάτων σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων από τις ακτές επηρεάζει τις ζωές όλων

Μιλάω με τους ανθρώπους να δω τι χρειάζονται και κατά πόσον έχουν βοηθηθεί από τη δράση της ActionAid. Εκεί που η ψυχή μου βαραίνει από τις εικόνες που αντικρίζω, τα λόγια τους για τις μικρές, καθημερινές νίκες, μου δίνουν κουράγιο. Κάποιοι μιλούν για τις τράπεζες σπόρων, άλλοι για τις τεχνικές βιώσιμης αλιείας που διδάχθηκαν, άλλοι πάλι για την αύξηση του εισοδήματός τους χάρη στους συνεταιρισμούς και τα προγράμματα κατάρτισης που παρακολούθησαν. Παράλληλα, οι γυναίκες κάνουν λόγο για ραγδαία μείωση της ενδοοικογενειακής βίας.

Στο τέλος κάθε συνέντευξης, για να κλείσουμε την κουβέντα μας σαν φίλοι που μοιραζόμαστε τις πιο μύχιες σκέψεις μας, τους κάνω την ερώτηση που με ταλανίζει: «Τι είναι για εσένα η ευτυχία;» Ξέρω πως κάτι θα με διδάξουν στη δική μου αναζήτηση και πράγματι το κάνουν. Οι απαντήσεις που παίρνω είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους.

«Κανείς δε γεννιέται σοφός», λέει μια αφρικανική παροιμία

Η Tenning, ηλικίας γύρω στα 40, περιγράφει την ευτυχία ως μια διαρκή κίνηση. «Να μη μένεις ποτέ στάσιμη, κυριολεκτικά και μεταφορικά.» Μου το λέει ως συμβουλή. «Να μαθαίνεις πράγματα και να τα καταφέρνεις μόνη σου, χωρίς βοήθεια.» Για την 59χρονη Ndiaye, η ευτυχία είναι έννοια συνώνυμη της υγείας, ενώ για την 65χρονη Awoa, ευτυχία είναι να βλέπει τα παιδιά της χαρούμενα. Μού λέει επίσης ότι ο άνδρας της έχει πεθάνει και ότι ήταν πολύ αγαπημένοι οι δυο τους. Μέσα της νιώθει ευτυχισμένη όταν θυμάται όσα ζήσανε μαζί. Η Ndaye, στα 36 της, λέει πως ευτυχία είναι να ξέρεις ποια είναι τα δικαιώματά σου και να τα έχεις κατακτήσει, τα θεωρεί αλληλένδετα με αυτό που ονομάζουμε «καλή ζωή». Η δε Aissatou, που έχει αποκτήσει γνώσεις για καίρια νομικά ζητήματα και βοηθάει τις γυναίκες της κοινότητάς της να διεκδικήσουν τα αυτονόητα μέσα από τον γάμο τους, λέει πως ευτυχία για εκείνην είναι κάθε κορίτσι που το βλέπει να συνεχίζει το σχολείο ακόμα και αν του τύχει μια απρόβλεπτη εγκυμοσύνη, και μετά μεγαλώνοντας πιάσει δουλειά και γίνει αυτόνομη γυναίκα. Στο τέλος προσθέτει γελώντας πως ευτυχία θα ήταν να δει επιτέλους μια γυναίκα στο χωριό της να οδηγεί αυτοκίνητο! Αυτό θα σήμαινε πως είναι πολύ δυνατή και τα έχει καταφέρει…

Είναι η τελευταία μας μέρα, όμως, στη Σενεγάλη και με το κασετοφωνάκι να γράφει, παροτρύνω τον Κοσμά να μου δώσει και τον δικό του ορισμό. Μου αφηγείται μια ιστορία και καταλαβαίνω πως για εκείνον η ευτυχία είναι μια διαρκής αναζήτηση, ένα ιδανικό και ταυτόχρονα λόγος ύπαρξης. «Δε μου είπες εσύ. Για εσένα τι είναι;» με ρωτάει. «Θα έλεγα πως ευτυχία είναι να ξυπνάω το πρωί με κέφι για τη ζωή και το βράδυ να πέφτω ξερή στο κρεβάτι, ξέροντας μέσα μου πως είχα μια καλή, γεμάτη ημέρα».

Να χορεύεις σαν να μη σε βλέπει κανείς. Και να χαμογελάς αυθόρμητα κι αληθινά, σαν να μην ξέρεις πως σε τραβούν φωτογραφία

Δεν ξέρω αν έχει διάρκεια η ευτυχία ή αν απαρτίζεται από πολλές ή λίγες ευτυχισμένες στιγμές που σε σημαδεύουν για πάντα. Ξέρω, όμως, πως οι άνθρωποι, όπου κι αν έχω ταξιδέψει, όποια γλώσσα κι αν μιλούν, αναγνωρίζουν την ευτυχία σαν τους την αναφέρεις. Ξέρω, επίσης, πως την ευτυχία, όσο αντίξοες και αν ήταν οι συνθήκες, την αντίκρισα σε πολλά πρόσωπα στο ταξίδι μας. Ξέρω, τέλος, πως όσες μέρες μείναμε στη Σενεγάλη, ξυπνούσα το πρωί με κέφι για τη ζωή και το βράδυ έπεφτα ξερή στο κρεβάτι, ξέροντας μέσα μου πως είχα μια καλή, γεμάτη ημέρα… Κι αυτό από μόνο του κάτι λέει…

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Παντού άνθρωποι που περπατούν χωρίς να διακρίνεται στον ορίζοντα η αφετηρία ή ο προορισμός τους

Φωτογραφίες: Kosmas Koumianos/ActionAid