Ανακτώντας τον συλλογικό χώρο

Μαρία Μουρτζάκη -Υπεύθυνη Έρευνας και Θεσμικής Πίεσης

Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν τους προηγούμενους μήνες για την πρόληψη της εξάπλωσης του κορωνοϊού περιόρισαν εμφανώς τον χώρο μέσα στον οποίο μπορούσαμε να κινηθούμε τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Πολλές από τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνταν στον φυσικό χώρο μεταφέρθηκαν σε διαδικτυακό περιβάλλον και η βασική ερώτηση που γινόταν πάντα ήταν αν θα πάψουμε να συναντιόμαστε, να γιορτάζουμε και να διαδηλώνουμε, όπως ξέρουμε. Αυτή η μετατόπιση του χώρου και η διαφορετική αίσθηση του χρόνου ανέδειξε την ανάγκη να ενισχυθεί η αίσθηση του ανήκειν και να διατηρηθεί η δυναμική των μέσων έκφρασης και διεκδίκησης που φάνηκε να συρρικνώνονται ταυτόχρονα με τον χώρο.

Η δυνατότητα να συμμετέχουμε σε ομάδες και να διαδηλώνουμε σε δημόσιο χώρο είναι μια πιο συγκεκριμένη μορφή της ελευθερίας της έκφρασης, η οποία έχει εξέχουσα θέση σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Το κράτος δεν μπορεί να εμποδίζει την έκφραση της γνώμης, αν θέλει να λέγεται δημοκρατικό. Αντιθέτως, θα πρέπει να καλλιεργεί ένα κλίμα μέσα στο οποίο οι πολίτες θα είναι σε θέση να εκφράζονται ελεύθερα χωρίς φόβο. Αντιστοίχως, το κράτος δεν μπορεί να εμποδίζει τους πολίτες να συμμετέχουν σε ομάδες και να διαδηλώνουν κρίνοντας προληπτικά ποιες από τις διαδηλώσεις επιτρέπεται να καταλαμβάνουν δημόσιο χώρο και ποιες όχι. Με ποια κριτήρια, άλλωστε, θα αποφασίζεται αν κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο;

Ο περιορισμός του κοινού μας χώρου έχει ως αποτέλεσμα να μικραίνουν πολλές από τις δυνατότητες και τις ελευθερίες μας που διαφοροποιούν τη δημοκρατία από τα άλλα πολιτεύματα. Το πολίτευμα της χώρας μας βασίζεται στην εξωστρέφεια και στη δυνατότητα να αισθανόμαστε μέλη του συνόλου ή μιας ομάδας με την οποία έχουμε κοινές απόψεις, αξίες ή αντιλήψεις. Αισθάνομαι ενεργή πολίτης όταν έχω τη δυνατότητα να διεκδικώ, να εκφράζομαι και να συμμετέχω ελεύθερα.

Οι παραπάνω σκέψεις ξεκίνησαν καθώς παρακολουθούσα τη συζήτηση για το σχέδιο νόμου για τις διαδηλώσεις που βρίσκεται υπό ψήφιση στη Βουλή αυτή την εβδομάδα. Το να μπορούμε να διαδηλώνουμε ελεύθερα δε σημαίνει- τουλάχιστον, όπως το αντιλαμβάνομαι- ότι απλώς διεκδικούμε τη δυνατότητά μας να αντιδράμε. Σημαίνει ότι αναζητάμε τη σύνδεσή μας με τον χώρο στον οποίο ζούμε και κινούμαστε, μια σύνδεση που στερηθήκαμε όλες και όλοι για να προστατεύσουμε την υγεία μας κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών. Ωστόσο, αν η στέρηση αυτή αποκτήσει σταδιακά μόνιμο χαρακτήρα, τα αποτελέσματά της στη δημόσια ζωή θα είναι δυσάρεστα. Ανεξάρτητα από το πόσο συχνά διαδηλώνουμε και από το αν μας ταιριάζει αυτός ο τρόπος έκφρασης και διεκδίκησης, η δυνατότητα να κινούμαστε και να οργανωνόμαστε ελεύθερα στον δημόσιο χώρο είναι η ταυτότητα της δημοκρατίας.