Σεξουαλική παρενόχληση: ποια είναι τα όρια;

Στέλλα Κάσδαγλη - Συνιδρύτρια του Women on Top

Αν έχεις βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στο πλαίσιο της εργασίας σου, εμείς στην ActionAid σε συνεργασία με τον οργανισμό Women οn Top, είμαστε εδώ. Μέσω της δωρεάν υπηρεσίας SpeakOut οι εξειδικευμένοι δικηγόροι της ομάδας μας θα σε συμβουλέψουν για τις επιλογές που έχεις και τις κινήσεις που μπορείς να κάνεις. Είμαστε εδώ για να σε βοηθήσουμε. Στο πλαίσιο της συνεργασίας αυτής, ζητήσαμε από τη Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Women On Top, να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πού βρίσκονται τα όρια στη σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας. 

Γράφει η Στέλλα Κάσδαγλη - Συνιδρύτρια του οργανισμού Women on Top για την επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία.

Μπορεί να είστε εργαζόμενη ή εργαζόμενος και να αναρωτιέστε αν κάποια συμπεριφορά που υποστήκατε αποτελεί σεξουαλική παρενόχληση ή αν όλα «είναι στο μυαλό σας». Ίσως να προσπαθείτε να αξιολογήσετε τη δική σας συμπεριφορά σε σχέση με το τι θα μπορούσε κάποια ή κάποιος συνάδελφός σας να ορίσει ως σεξουαλική παρενόχληση. Ή, ενδεχομένως, ως εργοδότης να θέλετε να ορίσετε -για τον εαυτό σας αλλά και για τους ανθρώπους που δουλεύουν για εσάς- ποια είναι τα όρια της ασφαλούς αλληλεπίδρασης μέσα στον επαγγελματικό χώρο και ποια είναι τα καμπανάκια που θα έπρεπε να δίνουν σε όλους μας να καταλάβουμε ότι κάτι τα ξεπερνά.

Σε οποιαδήποτε από αυτές τις περιπτώσεις, αξίζει να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι. Είναι φυσιολογικό, όταν έρχονται στην επιφάνεια αιτήματα ομάδων που ως τώρα δέχονταν διακρίσεις και όταν το κοινωνικό αίσθημα του τι είναι αποδεκτό αλλάζει, να παλεύουμε όλοι με απορίες και προβληματισμούς, που μπορούν να επιλυθούν μόνο μέσα από την εκπαίδευση και την ανοιχτή επικοινωνία.

Ποια είναι, λοιπόν, τα όρια πέρα από τα οποία ξεκινάει η σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά; Ποιες είναι οι συμπεριφορές που παραβιάζουν τη σωματική, ψυχική ή ηθική ακεραιότητα τη δική μας και των ανθρώπων που δουλεύουν γύρω μας και πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε το κριτήριο ώστε να προλαμβάνουμε, να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε αυτές τις συμπεριφορές, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας για όλες και όλους;

Τι αποτελεί σεξουαλική παρενόχληση

Σύμφωνα με τον ορισμό από τον νόμο, «σεξουαλική παρενόχληση είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος (άρθρο 2 περ. δ του ν. 3896/2010).

Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να είναι ένα απλό γεγονός ή σποραδικά γεγονότα ή και μια συνεχιζόμενη διαδικασία ανεπιθύμητης/μη αποδεκτής για τον αποδέκτη ή την αποδέκτρια σεξουαλικής συμπεριφοράς. Μπορεί, επίσης, να έχει πολλές μορφές. Όλες, όμως, συνδέονται από ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, που την ορίζουν ως τέτοια:

•          Η συμπεριφορά είναι σεξουαλικής φύσης.

•          Η συμπεριφορά είναι μη αποδεκτή και ανεπιθύμητη.

•          Η συμπεριφορά δημιουργεί ένα εχθρικό και αναξιοπρεπές περιβάλλον και εμποδίζει τα άτομα που την υφίστανται να αποδώσουν στον μέγιστο βαθμό στην εργασία τους.

•          Οι απαιτήσεις σεξουαλικής φύσης γίνονται προϋπόθεση είτε για ευνοϊκή μεταχείριση στον χώρο εργασίας είτε για την αποφυγή δυσάρεστων συνεπειών.

Τα όρια στην πράξη

Σε κάθε συζήτηση για τη σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, προκύπτουν από τους συμμετέχοντες ερωτήματα που δεν απαντώνται πάντα εύκολα, ειδικά όταν το περιβάλλον εργασίας δεν χαρακτηρίζεται από μια κουλτούρα ανοιχτότητας και αλληλοσεβασμού. Για να απαντήσουμε ή έστω να διαχειριστούμε τους προβληματισμούς αυτούς, αξίζει να τους ακούσουμε έναν-έναν και, πολλές φορές, να ξεφύγουμε από τη συζήτηση του αμιγώς νομοθετικού πλαισίου και να μπούμε σε μία κουβέντα που αφορά την κουλτούρα και την καθημερινότητα ενός οργανισμού ή μίας επιχείρησης και τη δυνατότητα που έχουν τα άτομα που εργάζονται σε αυτόν να νιώθουν ασφάλεια και αλληλοσεβασμό.

«Μα δεν κατάλαβα ότι ενοχλούσα. Ως κομπλιμέντο το ανέφερα.»

Στη σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει σημασία αν το άτομο που την προκαλεί αντιλαμβάνεται ότι η συμπεριφορά του είναι προσβλητική. Η επίδραση στο άτομο που τη δέχεται παραμένει η ίδια. Κάθε άτομο στον χώρο εργασίας οφείλει να καλλιεργήσει τις δεξιότητές του στην ενσυναίσθηση, ώστε να αντιλαμβάνεται αν η συμπεριφορά του θεωρείται αποδεκτή ή ταπεινωτική, όχι από τον ίδιο αλλά από την πλειονότητα των ανθρώπων γύρω του. Αν, για παράδειγμα, κάποιος συνάδελφος απευθύνει σεξουαλικά υπονοούμενα στις γυναίκες του γραφείου, δεν έχει σημασία αν έχει ο ίδιος την πρόθεση να τις προσβάλει, αλλά ότι οι περισσότερες γυναίκες δεν θα ήθελαν να εργάζονται σε ένα τέτοιο περιβάλλον.

Μερικές συμπεριφορές που συχνά δεν θεωρούνται προβληματικές από εκείνους που τις επιτελούν, αλλά δημιουργούν δυσφορία στις ή στους συναδέλφους τους είναι:

•          Η επίδειξη και το μοίρασμα σεξουαλικά φορτισμένων ή και πορνογραφικών εικόνων και βίντεο.

•          Η μονομερής αποστολή emails και μηνυμάτων με σεξουαλικά υπονοούμενα.

•          Η αφήγηση ανεκδότων σεξουαλικού περιεχομένου.

•          Οι χυδαίες χειρονομίες ή τα βλέμματα με σεξουαλική χροιά.

•          Το σεξουαλικό άγγιγμα, τα τσιμπήματα, τα χτυπηματάκια, η σκόπιμη πρόκληση σωματικής τριβής.

•          Οι ερωτήσεις σε κάποιον ή κάποια σε σχέση με τη σεξουαλική τους ζωή ή τις σεξουαλικές τους συνήθειες.

•          Τα σχόλια σε σχέση με τη σεξουαλική ζωή κάποιου ή κάποιας.

Αν δυσκολεύεστε να αξιολογήσετε τη συμπεριφορά σας σε σχέση με το πώς την αντιλαμβάνονται οι γύρω σας, ίσως σας βοηθήσει να φανταστείτε πώς θα την εκλάμβανε ένα δικό σας πρόσωπο (η σύντροφος, τα παιδιά, η αδερφή σας) εάν συνέβαινε στο δικό του επαγγελματικό περιβάλλον. Πώς θα νιώθατε για εκείνη ή εκείνον αν σας αφηγούνταν μια τέτοια συμπεριφορά;

«Δηλαδή ούτε ένα αστείο δεν επιτρέπεται να κάνουμε πια;»

Πολλοί και πολλές από εμάς δεν είχαμε, μέχρι πρόσφατα, αναγκαστεί να ζυγίσουμε κατά πόσο τα αστεία μας (ή τα βλέμματα ή τα αγγίγματά μας) κάνουν τους άλλους να νιώθουν ευχάριστα ή τους απωθούν ή τους δυσκολεύουν να αποδώσουν στη δουλειά τους.

Τώρα χρειάζεται να το κάνουμε. Χρειάζεται να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο και προσοχή για να κατανοήσουμε τα λεκτικά και τα μη λεκτικά μηνύματα που μας δίνουν οι συνεργάτες μας, ειδικά όταν μας συνδέουν με αυτούς μη ισότιμες σχέσεις εργασίας. Ένα επίμονο βλέμμα ή ένα αστείο με σεξουαλικό υπονοούμενο μπορεί να είναι αποδεκτό όταν το μοιραζόμαστε με την παρέα μας αλλά όχι όταν το μοιραζόμαστε με τις υφισταμένες μας ή τους υφισταμένους μας, που πιθανότατα δεν θα έχουν το θάρρος να δείξουν ανοιχτά τη δυσφορία τους, αν αυτό τους κάνει να νιώσουν άσχημα. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο με τη μεγαλύτερη εξουσία είναι εκείνο που οφείλει να αξιολογήσει τη συμπεριφορά του και να εξασφαλίσει ότι αυτή επιτρέπει στους γύρω του να νιώθουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη -ακόμα κι αν αυτή η προσπάθεια του στερεί κάτι από τον αυθορμητισμό ή την πηγαία του απόλαυση.

«Εντάξει, αλλά ένα αστείο με σεξουαλικό υπονοούμενο δεν αποτελεί και σεξουαλική παρενόχληση.»

Το ζήτημα δεν είναι μόνο αν ένα αστείο με σεξουαλικό υπονοούμενο (που στην πράξη σχεδόν πάντα συνοδεύεται και από πολλές ακόμη αντίστοιχες συμπεριφορές ή, έστω, αστεία) αποτελεί, νομικά μιλώντας, σεξουαλική παρενόχληση. Το ζήτημα είναι αν κάποιος ή κάποια που ηθελημένα ή από αμέλεια αγνοεί το πώς επιδρά στους άλλους η συμπεριφορά του, θα νοιαστεί να την αλλάξει, σε κάποιο άλλο στάδιο της αλληλεπίδρασης με τους συναδέλφους του, γυναίκες ή άνδρες. Αν «γδύνω» με τα μάτια τις γυναίκες του γραφείου, τι είναι αυτό που θα με σταματήσει από το να γίνω πιεστικός ή ακόμα και βίαιος αν, κάποια που με ελκύει σεξουαλικά, απορρίψει τις προσπάθειές μου να την προσεγγίσω -ειδικά αν, στον χώρο της δουλειάς, έχει χαμηλότερη θέση και λιγότερη εξουσία από εμένα; Το ζήτημα, επίσης, είναι τι κλίμα εργασίας δημιουργούν οι πολλές συμπεριφορές που, μεμονωμένες μπορεί να φαντάζουν αθώες, όμως συνολικά δημιουργούν ένα περιβάλλον εχθρικό και επιζήμιο για την αξιοπρέπεια και την αίσθηση ασφάλειας των εργαζομένων.

«Δηλαδή αν ζητήσω από κάποια συνάδελφο να βγούμε, μπορεί να κατηγορηθώ για σεξουαλική παρενόχληση;»

Αν κάποιος ή κάποια προσεγγίσει μία ή έναν συνάδελφο και της ή του προτείνει να βγουν, χωρίς η πρόταση αυτή να εμπεριέχει κάποιου είδους συναισθηματική ή άλλη πίεση (για παράδειγμα «Γιατί δεν θέλεις να βγεις μαζί μου;» ή «Έλα τώρα, δεν θα το μετανιώσεις» ή ακόμα και «Είσαι σίγουρη ότι θέλεις να βάλεις σε κίνδυνο τα όσα έχεις καταφέρει το διάστημα που δουλεύεις εδώ;»), τότε η συμπεριφορά δεν σχετίζεται με σεξουαλική παρενόχληση. Αν, ωστόσο, ο αποδέκτης ή η αποδέκτρια της πρότασης αρνηθεί ή δείξει απροθυμία, τότε το θέμα θα πρέπει να κλείσει εκεί. Γιατί αν η πρόταση για ραντεβού μετατραπεί σε πίεση, ενόχληση, εκδικητικότητα, ακόμα και εκβιασμό, τότε η συμπεριφορά ανήκει ξεκάθαρα στο πεδίο της σεξουαλικής παρενόχλησης - και γι’ αυτό δεν ευθύνεται η πρώτη θεμιτή και καλοπροαίρετη πρόσκληση, αλλά η αδυναμία μας να κατανοήσουμε τη σημασία της συναίνεσης.

Τα ερωτήματα γύρω από το ζήτημα δεν έχουν πάντα μία ξεκάθαρη απάντηση, που να είναι ίδια για όλους. Η μόνη σταθερά, για όσους και όσες θέλουν να κατανοήσουν το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, είναι η ανάγκη να καλλιεργήσουμε όλοι και όλες την ενσυναίσθηση που διαθέτουμε, καθώς και την ικανότητα και την προθυμία μας να επικοινωνούμε ανοιχτά, ακόμα και με ανθρώπους που -τουλάχιστον μέχρι πρότινος- δεν είχαμε σκεφτεί ποτέ ότι μπορεί να επηρεάζονται αρνητικά από τη συμπεριφορά μας.