«Ενός κακού μύρια έπονται», συνηθίζουμε να λέμε και οι γυναίκες της Ινδίας το ξέρουν καλά αυτό. Σε μια χώρα με περισσότερες από 46 εκατ. χήρες, οι γυναίκες εκείνες που είδαν τους συζύγους τους να βάζουν τέλος στη ζωή τους, λυγισμένοι από τις καιρικές συνθήκες που τους κατέστρεφαν τη σοδειά και τα δάνεια που δεν κατάφερναν να αποπληρώσουν, βρίσκονται κυριολεκτικά στο έλεος της μοίρας τους - μαζί με τα παιδιά τους.
Ο άνδρας της 45χρονης Ashabai κρεμάστηκε από ένα δέντρο έξω από το σπίτι τους, όταν η οικογένειά του κοιμόταν, γιατί δεν άντεξε την πίεση: η παραγωγή του ήταν πολύ χαμηλή εξαιτίας της ξηρασίας κι αναγκάστηκε κάποια στιγμή να πάρει δάνειο για να τα φέρει βόλτα. Στη συνέχεια δεν έβρισκε τρόπο να πληρώσει το δάνειο κι αυτοκτόνησε, αφήνοντας την Ashabai μόνη με τα 3 τους παιδιά. Παρόμοια ιστορία και για την 26χρονη Archana, μητέρα 2 παιδιών, όπως και για την 40χρονη Kalanida, που τα άπειρα ερωτηματικά διαγράφονται ακόμα στο βλέμμα της: αγρότης και ο δικός της σύζυγος, αλλά δεν είχε πάρει κάποιο δάνειο και η Kalanida αδυνατεί να καταλάβει γιατί αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του. Δυσκολεύονταν, αυτό είναι αλήθεια, μα εκείνη πίστευε πως τα λίγα που είχαν ήταν αρκετά για να ζήσουν - κι ας είχαν 4 παιδιά.
Οι χήρες δεν έχουν να διαχειριστούν μόνο το πένθος, αλλά και πρακτικές δυσκολίες. Πολλές από αυτές είναι αγράμματες και δεν έχουν καμία πηγή εισοδήματος, στην καλύτερη περίπτωση εξασφαλίζουν κάποιο πενιχρό μεροκάματο, κάνοντας δουλειές του ποδαριού. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, με βάση το εθιμικό δίκαιο, η γη του συζύγου τους δεν περνάει στα χέρια τους, αλλά την παίρνουν τα αδέρφια του ή άλλοι άντρες συγγενείς του. Αυτοί θα φροντίσουν τη χήρα και τα παιδιά της, λένε, μα στην πράξη πολλές φορές δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η χήρα και τα παιδιά θεωρούνται απλώς βάρος και κανείς δεν ασχολείται μαζί τους. Ακόμα χειρότερα, δεν λείπουν οι περιπτώσεις όπου τις κακοποιούν ή τις πετούν έξω από το σπίτι.
Στη θεωρία, η νομοθεσία για την προστασία των γυναικών στην Ινδία υπάρχει. Για την ακρίβεια, υπάρχει νόμος που ορίζει ότι η σύζυγος του θανόντος είναι ο νόμιμος κληρονόμος της περιουσίας του. Επίσης, πρόσφατο κυβερνητικό διάταγμα κάνει λόγο για πρόσβαση των γυναικών που έχουν μείνει χήρες σε επιδόματα πρόνοιας, αλλά και παροχή βοήθειας για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Επομένως, τι είναι αυτό που κρατάει τις γυναίκες πίσω και τις εμποδίζει να λάβουν αυτά που νόμιμα δικαιούνται; Η απάντηση απλή: από τη μία η άγνοια και από την άλλη οι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις.
Οι γυναίκες αυτές, συχνά αγράμματες ή με απολυτήριο δημοτικού, δεν έχουν ιδέα για τα δικαιώματά τους και τους νόμους που τα κατοχυρώνουν. Πώς να ζητήσεις κάτι που δεν ξέρεις ότι είναι εκεί για εσένα; Και αντίστοιχα, πού να βρεις τη δύναμη να ζητήσεις πράγματα που δεν υπάρχουν, αν και θα έπρεπε, όταν έχεις μεγαλώσει σε μια κοινωνία όπου όλα λειτουργούν εναντίον σου;
Στην ActionAid δουλεύουμε συστηματικά για να αλλάξουμε τα πράγματα για τις γυναίκες, αλλά και για τα κορίτσια της Ινδίας. Αξιοποιούμε το σύστημα εκπαίδευσης και επισκεπτόμαστε τα σχολεία, όπου μιλάμε στους μαθητές για θέματα κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης, με τρόπο που να καταλαβαίνουν. Τους ζητάμε να σκεφτούν παραδείγματα από τη ζωή τους και «ποιος έχει περιουσία». Στο άκουσμα απαντήσεων που περιλαμβάνουν «τον μπαμπά, τον παππού, τον θείο και τον αδερφό», τους εξηγούμε τα δικαιώματα των γυναικών. Αντίστοιχη ενημέρωση παρέχουμε και στις γυναίκες, μιλώντας όχι μόνο με εκείνες, αλλά και με τους άνδρες κάθε κοινότητας, ώστε όλοι να αντιληφθούν την περίφημη ισότητα των φύλων που πρεσβεύει το Σύνταγμα της χώρας. Και βέβαια, κάθε φορά που οι γυναίκες συναντούν εμπόδια «από τη θεωρία στην πράξη», βρισκόμαστε δίπλα τους για να τους δώσουμε τη δύναμη που χρειάζονται και να ασκήσουμε πίεση στους αρμόδιους μέχρι να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η ελπίδα διαφαίνεται ήδη στον ορίζοντα.
Η Sumitraben, που έμεινε χήρα σε μικρή ηλικία, σήμερα επιτέλους χαμογελάει. Χρειάστηκε μόνο λίγη αρχική στήριξη, αφού «κι ενός καλού μύρια έπονται». Μέλος μιας ομάδας γυναικών που συναντιούνται τακτικά και γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, καλλιεργεί πλέον τη γη μαζί με άλλες αγρότισσες. «Η ζωή μου μπήκε πάλι σε φυσιολογικούς ρυθμούς χάρη στην ActionAid», λέει. «Με βοηθήσατε να πάρω σύνταξη χηρείας και να βρω τρόπους να αυξήσω το εισόδημά μου κι έτσι σιγά-σιγά ξαναβρήκα την αυτοπεποίθησή μου. Χωρίς εσάς, οι κόρες μου δε θα μπορούσαν να συνεχίσουν το σχολείο, θα έπρεπε να μείνουν κοντά μου να με βοηθήσουν.» Κι ενός τέτοιου χαμόγελου, αντίστοιχα, πάλι μύρια έπονται!