Έρχονται κάποιες στιγμές που προσπαθείς να γράψεις για ένα θέμα, ενώ αισθάνεσαι ότι όλα έχουν ειπωθεί. Ενδεχομένως, μάλιστα, όλα να έχουν χωρέσει σε εικόνες, κάτι που κάνει ακόμα πιο δύσκολο το πεις κάτι καινούριο. Από το 2015 η λέξη «προσφυγικό» έχει συνοδεύσει -ενδεικτικά- ως επιθετικός προσδιορισμός τα ουσιαστικά πρόβλημα, πρόκληση, ευκαιρία, ζήτημα. Ο διάλογος συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχοντας περάσει από πολλά στάδια τόσο στο πεδίο όσο και σε θεσμικό επίπεδο. Αν ένα πράγμα μπορεί με βεβαιότητα να χαρακτηρίσει το προσφυγικό είναι ότι μέσα στα χρόνια φαίνεται να έγινε προσπάθεια να αλλάξουν πολλά προς το καλύτερο, ενώ στην πραγματικότητα τίποτα δεν άλλαξε όψη παρά μόνο όνομα.
Ο Μάρτιος του 2016 έφερε μία από τις μεγαλύτερες αλλαγές σε ό,τι αφορά στα μέτρα που ελήφθησαν για τη διαχείριση του προσφυγικού. Τέτοιες μέρες πριν από τέσσερα χρόνια, λοιπόν, κοιμόμασταν και ξυπνούσαμε χωρίς να ξέρουμε τι θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε την επόμενη μέρα. Η Κοινή Δήλωση ΕΕ- Τουρκίας, ένα δελτίο τύπου, το οποίο μέχρι πρότινος τηρούνταν σαν να ήταν κείμενο με νομικά δεσμευτική ισχύ, προέβλεπε ότι όσοι έφταναν στα ελληνικά νησιά μετά από τις 20 Μαρτίου του 2016 θα έπρεπε να μείνουν στα hotspots των νησιών μέχρι να ολοκληρωθεί το πρώτο στάδιο της διαδικασίας που θα έκρινε αν η Τουρκία ήταν γι’ αυτούς ασφαλής τρίτη χώρα. Σύντομα, τα hotspots ξεπερνούσαν τη δυναμικότητά τους, καθώς οι διαδικασίες κυλούσαν αργά και όλο και περισσότεροι άνθρωποι εγκλωβίζονταν στα νησιά για μήνες. Σήμερα, στη Λέσβο, στη Χίο, στη Σάμο, στην Κω και στη Λέρο πάνω από 40.000 άνθρωποι ζουν -ακόμη- κάτω από άθλιες συνθήκες μη γνωρίζοντας τίποτα για το αύριο. Η πρόσφατη αναστολή λειτουργίας της υπηρεσίας ασύλου στο πλαίσιο των μέτρων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού αναμένεται να επεκτείνει το χρονικό διάστημα παραμονής στα νησιά με συνθήκες και κινδύνους ακόμα πιο επικίνδυνες για όλους.
Για την προστασία του πληθυσμού αυτού, η κυβέρνηση πρότεινε τη δημιουργία κλειστών κέντρων κράτησης, μέτρο το οποίο κατ’ αρχήν έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις οδηγίες για την αποφυγή παραμονής σε υπερπληθείς εγκαταστάσεις στο πλαίσιο των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό, ενώ σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξεταστεί με προσοχή η συμφωνία του με διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με την Κοινή Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας να έχει πρακτικά καταρρεύσει μετά από τις πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας στα Βόρεια χερσαία σύνορα του Έβρου και ένα νέο μοντέλο συμφωνίας να βρίσκεται υπό συζήτηση, χιλιάδες αιτούντες άσυλο, οι τοπικές κοινωνίες που τους φιλοξενούν και οι δημοκρατικοί πολίτες της Ευρώπης ζητούν ανθρώπινες λύσεις και όχι αδιέξοδες πολιτικές που υπόσχονται πρακτικά ανέφικτες λύσεις.
Σε ένα χρόνο από σήμερα, κανένας δεν ξέρει σε τι συνθήκες θα ζούμε και τι μέτρα θα έχουν ληφθεί για να αντιμετωπιστούν οι πανδημίες και οι κρίσεις που πιθανότατα θα ακολουθήσουν και τις οποίες θα πρέπει διαχειριστούμε όλοι μαζί. Δε γνωρίζουμε αν θα έχουμε μια νέα συμφωνία διαχείρισης του προσφυγικού, αν τα σύνορα θα είναι ανοικτά ή αν θα υπάρξει μια νέα πανδημία από την οποία θα πρέπει να προστατευτούμε περιορίζοντας τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας ή αλλάζοντας απλώς συνήθειες για ένα χρονικό διάστημα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δε θέλουμε άλλον έναν χρόνο αναμονής για την εφαρμογή πολιτικών που θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Photo Credits: Omar Havana / ActionAid